- Thưa tiến sĩ, sau khi bài viết về “lợi ích nhóm” của ông đăng trên Tạp chí Cộng sản và Báo Tuổi trẻ thì độc giả phản hồi như thế nào thưa ông?
- Tiến sĩ Vũ Ngọc Hoàng: Bài về “lợi ích nhóm” sau khi đăng, tôi nhận được phản hồi rất nhiều. Khen có, chê có, bình luận có, suy diễn có, cắt xén cũng có. Nhưng tôi thấy phần nhiều đồng tình với các lý lẽ và tình hình đã phản ảnh trong đó. Tôi nghĩ chắc cũng còn có người không đồng tình nhưng họ không nói ra.
Trong đó có một số vấn đề có thể sau này tôi sẽ tổng hợp lại và trả lời bạn đọc. Lúc đó tôi sẽ nói thêm những vấn đề bạn đọc nêu ra.
- Ông có thể cho biết rõ hơn về những lời khen, chê đó?
- Ở phần khen, độc giả nhận xét là lý lẽ phân tích trong bài viết rõ ràng, không phải lý luận rập khuôn, mà gắn liền với tình hình thực tiễn. Nói chung độc giả thấy rằng tình hình thực tế ở Việt Nam có “lợi ích nhóm” khá nhiều.
Còn phần chê, độc giả cho rằng giải pháp ở phần cuối để khắc phục chưa rõ. Thực ra giải pháp có viết một đoạn cô đọng. Nhưng để cụ thể hóa các giải pháp đó ra thì nhiều vấn đề lắm.
Cụ thể hóa từng vấn đề thì dài mà chính trong quá trình phản hồi, nhiều độc giả cũng đã góp thêm nhiều giải pháp.
Bàn về giải pháp thì rất nhiều vấn đề, vấn đề nào cũng phong phú và cần có chiều sâu cả, còn độc giả yêu cầu giải pháp cần rõ hơn nữa, cụ thể hơn nữa thì đúng rồi. Cần phải thế nhưng cái đó xin tiếp tục bàn. Trong một bài nói hết cho kỹ tất cả mọi chuyện thì không thể, mà cần phải có nhiều bài, nhiều người viết thảo luận qua lại với nhau về giải pháp thì sẽ rõ dần.
- Với những trường hợp cắt xén thì họ đã cắt xén như thế nào?
- Ví dụ như có ý kiến nói rằng lợi ích nhóm như thế là đừng đổ lỗi cho chủ nghĩa tư bản, không phải chủ nghĩa tư bản sinh ra mà ở Việt Nam là do chủ nghĩa xã hội sinh ra.
Trong bài viết tôi đã nêu rõ nó không phải do chủ nghĩa tư bản và càng không phải chủ nghĩa xã hội sinh ra. Thực tế lợi ích nhóm là một thứ tha hóa, thoái hóa.
“Chủ nghĩa tư bản thân hữu” viết trong ngoặc kép, không phải là một giai đoạn nào của chủ nghĩa tư bản, mà nó là sự tha hóa, phát triển lên cao độ và biến tướng, biến chứng của “lợi ích nhóm”, của sự tha hóa ấy, và nó càng không phải của chủ nghĩa xã hội.
Ở Việt Nam đường lối chỉ mới là định hướng, còn chủ nghĩa xã hội hiện thực thì chưa có. Chưa có chủ nghĩa xã hội nhưng có người tưởng đã có rồi, ra sức giữ, không chịu đổi mới, để có nó. Trong chủ nghĩa xã hội không thể chấp nhận “lợi ích nhóm”. Còn nhiều “lợi ích nhóm” thì không thể có chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa xã hội phải là cái tốt đẹp thật sự chứ không phải từ ngữ viết trên giấy.
- Thưa tiến sĩ, lợi ích nhóm tạo ra sự phân hóa giàu nghèo rất lớn, Trung Quốc đi trước mình đến bây giờ qua cái chiến dịch đả hổ đập ruồi của ông Tập Cận Bình thì ra rất nhiều quan chức có khối tài sản rất lớn. Ông có nghĩ nếu chúng ta không có biện pháp kiên quyết chống lại lợi ích nhóm này thì lúc nào đó Việt Nam rơi vào tình trạng như Trung Quốc hiện tại?
- Tôi nghĩ rằng nếu không có giải pháp tốt thì từ “lợi ích nhóm” dẫn đến nhiều điều nguy hại nữa. Trong bài viết tôi đã phân tích rồi, chứ không chỉ có phân hóa giàu nghèo. Còn phân hóa giàu nghèo ngày càng lớn là tất nhiên rồi, không thể tránh khỏi, nếu “lợi ích nhóm” không bị ngăn chặn, mà đó là sự phân hóa rất vô lý, rất khó chịu, không phải do tài năng lao động tạo ra trong môi trường bình đẳng, minh bạch, mà là lợi dụng quyền lực của nhân dân trao cho để thâu tóm lợi ích cho cá nhân và cho “nhóm lợi ích”.
Thật ra “lợi ích nhóm” là hình thức đặc biệt của tham nhũng. Đó là tham nhũng có tổ chức. Chống tham nhũng, chống lợi ích nhóm thì nhất định phải chống, nhưng việc ngăn ngừa còn quan trọng hơn nữa. Nói như thế không có nghĩa xem nhẹ việc chống, phải chống quyết liệt, mạnh tay hơn nữa, liều lượng mạnh hơn nữa chứ như hiện nay chưa phải đã đủ, dù gần đây có cố gắng.
Nhưng tôi cho rằng việc ngăn ngừa còn quan trọng hơn, chống chủ yếu là đi giải quyết những vụ việc đã xảy ra. Trong khi chúng ta giải quyết được vài ba vụ tham nhũng thì nó đã có đủ thời gian phát sinh thêm 5 - 7 vụ. Và cứ thế ta bị động, đi sau và xử lý hậu quả. Mà giải quyết các vụ đã xảy ra đâu có đơn giản, nó có lực lượng, nó có vây cánh, nó đối phó đủ kiểu. Chủ động ngăn ngừa, nói cách khác là dành nhiều công sức cho việc “chống” những vụ việc chưa xảy ra hoặc sắp xảy ra quan trọng hơn giải quyết cái đã xảy ra. Đó chính là ngăn chặn.
Muốn ngăn chặn được thì đầu tiên cần phải có cơ chế tốt, phải dân chủ, minh bạch thông tin và kiểm soát quyền lực. Có nhiều người ban đầu họ cũng tốt (tất nhiên là tương đối) nhưng trong hoàn cảnh cơ chế quản lý không đủ chặt chẽ; cơ chế giám sát, kiểm soát quyền lực không đủ thì cuối cùng họ cũng hỏng dần đi.
Nếu nhân cách họ không đủ độ chín, cơ chế lỏng lẻo thì trước sau họ cũng hỏng. Bản thân quyền lực luôn có mặt trái là làm tha hóa con người. Cơ chế là hết sức quan trọng, nếu không muốn nói là quan trọng nhất. Tôi thấy việc tiêu cực, tham nhũng, “lợi ích nhóm” có liên quan trực tiếp đến mặt trái là mặt tha hóa của quyền lực, vì vậy, kiểm soát quyền lực là công việc hàng đầu, như có lần tôi đã nói trên báo Tuổi trẻ nhân dịp 85 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.
Nghị quyết Đại hội XI có nói đến vấn đề kiểm soát quyền lực. Nếu tôi nhớ không nhầm thì đó là lần đầu tiên vấn đề này được đề cập trong văn kiện đại hội. Rất tiếc từ đó đến nay chưa có bước tiến nào đáng kể trong việc kiểm soát quyền lực. Đáng lẽ phải tập trung giải quyết nhiều hơn nữa việc kiểm soát quyền lực. Đây là việc rất lớn, để cho quốc gia hưng thịnh chứ không bị suy đồi.
- Vì sao ông nói lợi ích nhóm khiến cho thật - giả, đúng - sai lẫn lộn, thưa tiến sĩ?
- Trong “lợi ích nhóm” có việc kết hợp và liên quan giữa quyền lực với tiền bạc. Quyền lực gắn với cán bộ có chức quyền. Mà cán bộ có chức quyền khi quyết định vấn đề này vấn đề khác nhân danh Đảng, nhà nước, nhân danh xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Những nhân danh đó có vẻ như quan trọng và đường đường chính chính, nhưng thực ra đằng sau câu chuyện đó là một sự tính toán cho “lợi ích nhóm”.
Nhóm này mạnh hơn thì thanh toán những doanh nghiệp khác. Họ kiềm chế những doanh nghiệp khác để họ độc quyền, để họ thâu tóm, chiếm đoạt. Và trong quá trình đó họ tạo ra đủ cớ, kể cả những sơ hở về mặt hành chính, pháp lý hoặc là làm cho dư luận hiểu sai để thực hiện mục tiêu của “nhóm lợi ích” nào đó. Tất cả những việc đó được che đậy bởi một cái áo khoác mà không dễ nhận thấy ngay. Mặt khác, sự gian lận không bao giờ muốn và chịu minh bạch… Thì những điều ấy liên quan đến thật - giả, đúng - sai lẫn lộn.
- Và lợi ích nhóm cũng tạo nên một sự mất tự do, dân chủ trong xã hội?
- “Lợi ích nhóm” là thâu tóm, độc quyền kể cả về kinh tế và chính trị. Đã là thâu tóm độc quyền thì nó đụng đến vấn đề dân chủ và tự do, bình đẳng và công bằng. Bản thân dân chủ, tự do, bình đẳng, công bằng về bản chất luôn trái với việc thâu tóm độc quyền của một nhóm người. Cái đó thì nhất định rồi.
- Bao nhiêu thế hệ cha ông ngã xuống qua hai cuộc kháng chiến để tạo dựng một đất nước Việt Nam dân chủ, tự do, công bằng và văn minh. Nhưng bây giờ sự tồn tại của lợi ích nhóm đã làm chệch đi lý tưởng của các thế hệ đi trước. Ông nghĩ thế nào về thực trạng này?
- Tôi nghĩ các giải pháp hữu hiệu để chống “lợi ích nhóm” là cực kỳ quan trọng để đưa đất nước phát triển lành mạnh, bền vững và không bệnh tật, có dân chủ, tự do, bình đẳng, công bằng, quốc gia hưng thịnh, không bị kiềm hãm bởi các “nhóm lợi ích”, nguồn lực được sử dụng một cách hiệu quả nhất cho lợi ích chung chứ không phải bị “lợi ích nhóm” chi phối, thâu tóm.
Có hướng đi đúng, chiến lược đúng, có một cơ chế quản lý tốt, nhất là kiểm soát cho được quyền lực, chống lợi ích nhóm, chống tham nhũng hiệu quả, thì sẽ đạt được mục tiêu mong muốn. “Lợi ích nhóm” sẽ làm đất nước không phát triển được, tụt hậu ngày càng xa hơn, văn hoá xuống cấp, niềm tin của dân chúng mất đi, hệ thống chính trị suy yếu đi, nguồn lực nội sinh của quốc gia bị suy giảm, tổn thất thì không đạt được mục tiêu. Bao nhiêu người đã chiến đấu, đã hy sinh qua nhiều thế hệ, nhiều cuộc chiến đấu, để cho cái gì ? Để cho một đất nước độc lập, giàu mạnh, dân chủ, tốt đẹp, công bằng chứ không phải để đất nước rơi vào “lợi ích nhóm”, các tệ nạn tham nhũng, tiêu cực.
- Xin cảm ơn tiến sĩ!
Ngọc Thịnh (thực hiện)
“Nếu phán quyết của Tòa có lợi cho Philippines, Việt Nam và các nước khác cũng có cơ hội tốt để theo đuổi sự vận động pháp lý tương tự như Philippines để ép Trung Quốc phải trở lại bàn đàm phán về chủ quyền.” 
